Zdrowie psychiczne człowieka, psychika i zdrowie, zdrowa psychika i zdrowe ciało, higiena psychiczna, psychologia zdrowia, zaburzenia psychiczne

Bohater, maskotka, niewidzialne dziecko, czyli role, jakie muszą wypełniać dzieci w rodzinach alkoholików

Rodzina ? to system, którego podstawowym celem jest rozwój wszystkich jego członków. Gdy prawidłowo funkcjonuje, poszczególni członkowie w sposób elastyczny wypełniają określone role służące zaspokojeniu jej potrzeb. Ale ten sprawny mechanizm przestaje takim być, gdy ktoś z dorosłych nadużywa alkoholu. Wraz z nasileniem kryzysu rodzinnego, staje się on coraz bardziej chaotyczny i niestabilny, dlatego że jedno lub oboje rodzice przestają wypełniać swoje role.
Aby rodzina przetrwała należy znaleźć taką strukturę, której jednym z elementów są sztywno określone role. Wtedy zachowania członków rodziny stają się przewidywalne i bezpieczne. Im bardziej system rodzinny zdominowany jest przez nadmierne picie jednego z dorosłych, tym jego reguły są sztywniejsze i bardziej rygorystyczne (M.Kucińska, 2002).
Opisane role pozwalają zrozumieć, na czym polega istota oraz konsekwencje funkcjonowania w roli służącej systemowi rodzinnemu, a nie jednostce.

?Bohater rodzinny? ? to dziecko, które dostarcza rodzinie poczucia wartości, dumy i sukcesu. Zwykle przejmuje na siebie różne obowiązki i świetnie sobie z nimi radzi. Znaczną część tych obowiązków stanowią obowiązki dorosłych i z tego względu bohater staje się ?małym dorosłym?: dzielny, opanowany, pełen poświęcenia i gotowości z rezygnacji siebie dla innych. Ludzie z dalszego otoczenia często chwalą i podziwiają takie dziecko, patrzą na nie z zazdrością.
Bohater sprawia, że rodzina czuje się dobrze, bo przecież wychowała tak odpowiedzialnego i odnoszącego sukcesy młodego człowieka. Jednak nikt naprawdę nie widzi jak bardzo skryty, wiecznie niezadowolony z siebie i z tego, co osiągnął jest bohater. Dziecko takie bywa wciąż napięte, ponieważ obawia się, że ktoś wreszcie odkryje, iż wcale nie jest takim, jak widać na zewnątrz. Towarzyszy mu przy tym poczucie bezradności, czuje się nieszczęśliwy, zaniedbany, osamotniony. Jego rola w rodzinie to być odpowiedzialnym dorosłym. Ale takie dziecko nie jest w stanie sprostać takiemu wyzwaniu, ponieważ nie przeszło pełnego cyklu dorastania i dojrzewania. Jednak dzieci szybko się uczą poprzez naśladownictwo, co pozwala im przekonująco odgrywać daną rolę, choć wewnętrznie nie są do niej przygotowane.
?Kozioł ofiarny? ? zazwyczaj staje się nim właśnie dziecko; dzięki niemu rodzina może odwrócić uwagę od swoich rzeczywistych problemów. Przecież na dziecku można skoncentrować się jak na obiekcie zastępczym i wyładować negatywne uczucia.
?Kozioł ofiarny? jest z pozoru przeciwieństwem ?bohatera rodzinnego?. Dorośli postrzegają takie dziecko jako nieodpowiedzialne, trudne, przynoszące swoim zachowaniem kłopoty i problemy. Dziecko takie często kiepsko się uczy, wcześnie sięga po używki, wpada w tzw. złe towarzystwo. Wobec rodziców jest bezczelne i aroganckie. W ten sposób wyraża negatywne emocje, jakie członkowie rodziny odreagowują na nim.
?Kozioł ofiarny? może być zadziwiająco podobny do ?bohatera rodzinnego?: tak jak on potrafi na siebie wziąć odpowiedzialność za to, co się dzieje w rodzinie. Ale bohater bierze na siebie odpowiedzialność za pozytywny wizerunek rodziny, zaś kozioł ? za negatywny.
Dzieci w obu rolach przeżywają lęk, poczucie odrzucenia, osamotnienia i skrzywdzenia. U ?kozła ofiarnego? czasem pojawia się także uczucie nienawiści do świata i ludzi, którzy nie dają mu szansy na bycie dobrym, a także uczucie zazdrości, i niedoceniania.
?Kozioł ofiarny? ma zapewnić rodzinie dobre samopoczucie, która może obarczyć go wszystkimi swoimi niepowodzeniami.
?Dziecko ? maskotka? ? odpowiada za poprawienie nastroju i humoru rodziny. Na jego widok pojawiają się uśmiechy na twarzach, domownicy rozluźniają się i uspokajają.
Często staje się ono antidotum na kryzysowe chwile. Rodzice lubią popisywać się maskotką przed innymi. Jednocześnie przez całe życie traktują jak osobę niedojrzałą, niewiele rozumiejącą z tego, co się wokół niej dzieje.
Kiedy maskotka musi poradzić sobie z negatywnymi emocjami innych, tak naprawdę jest przestraszona i napięta. Ma poczucie, że jeśli nie może komuś poprawić nastroju, staje się niepotrzebna jak porzucona przytulanka (M.Kucińska, 2002).
?Dziecko niewidzialne? (zwane także dzieckiem we mgle lub dzieckiem zagubionym) ? zachowuje się tak, jakby go nie było. Godzinami potrafi zajmować się sobą. Nie sprawia kłopotów wychowawczych, zwykle niczego nie chce. W kontaktach społecznych jest wycofane, czasem uznawane za nieśmiałe. Robi wszystko, żeby nie zwracać na siebie uwagi. Czasem udaje mu się to na tyle dobrze, że wychowuje się w swoistej izolacji społecznej, pomimo ludzi wokół. Takiemu dziecku brakuje podstawowych umiejętności interpersonalnych: nawiązywania kontaktu, wyrażania swoich potrzeb czy współpracy z innymi. W szkole wyraźnie odbiega od swoich rówieśników poziomem umiejętności społecznych.
Niewidzialne dziecko czuje się bezwartościowe, niegodne uwagi innych i osamotnione. Równocześnie jest zagniewane, że nikt nie zwraca na nie uwagi. Jego zachowaniem kieruje poczucie, iż najlepiej by się stało, gdyby go nie było.

Czy możliwe jest połączenie kilku ról?
Odpowiedź brzmi :TAK.
John Bradshaw: ?..jeśli jeden z rodziców nie wypełnia swojej roli z jakiegokolwiek powodu (jest pijany, nieobecny, chory, itd.), zwykle któreś z dzieci wchodzi w jego rolę. Gdy rodzina potrzebuje sukcesu, dziecko będzie bohaterem. Jeżeli potrzeba kogoś, kto weźmie na siebie odpowiedzialność za dziejące się w niej zło ? stanie się kozłem. W rodzinie wielodzietnej każde z dzieci może wypełniać inną rolę. Ale kiedy na przykład najstarsze odchodzi z domu, zwykle kolejne przejmuje jego rolę, porzucając dotychczasową. To pokazuje, jak ważną potrzebę rodziny zaspokaja dana rola i jak silnie związana jest ona z systemem rodzinnym, a nie z cechami dziecka.?

Przyjmując określoną rolę, młody człowiek uczy się, jakie uczucia ma wyrażać, a jakich nie.
?Bohater rodzinny? ma prezentować swoją kompetencję i odpowiedzialność, ?kozioł ofiarny? ? złość, ?dziecko ? maskotka? ? powinno mieć zawsze dobry nastrój, a ?niewidzialne? ? musi być samowystarczalne. Oznacza to, że dzieci muszą rozwijać cechy w jakiś sposób potrzebne rodzinie, zaś ukryć te, które są w niej niepożądane. I tak, bohater może skrywać wewnątrz strach i osamotnienie,
kozioł ? swoje mocne strony, maskotka ? smutek, a niewidzialne ? wściekłość.
W ten sposób przyjęta przez dziecko rola staje się jego zewnętrznym ?ja?, pod którym skrywa, jakie jest naprawdę.
Zewnętrzne ?ja? to forma obrony, sposób na przetrwanie w dysfunkcyjnym systemie rodzinnym, sposób na bycie kochanym, na przyciągnięcie uwagi, nadzieja na zaspokojenie podstawowych dziecięcych potrzeb (M.Kucińska, 2002).
Poświęcenie wywołuje u DDA przeświadczenie, że czuje się on nieważny jako jednostka, ale że ważniejsza jest grupa (rodzina, klasa, itp.)
Towarzyszy temu nawyk dbania o potrzeby innych, o grupę z którą się taki człowiek identyfikuje.
DDA często słyszą od swoich bliskich, że są bezwartościowi, niegodni zainteresowania, miłości.